۱۴۰۴/۰۴/۰۷ |
دبیر ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم معاونت علمی ریاست‌جمهوری در نشست خبری این رویداد اظهار داشت: «باید پذیرفت که کشور طی سال‌های گذشته در مسیر توسعه فناوری‌های سخت گام‌های خوبی برداشته است، اما در حوزه صنایع نرم و فرهنگی، مظلومیتی تاریخی وجود دارد. این حوزه، یکی از ارکان مهم زیست‌بوم فناوری محسوب می‌شود که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنده با بیش از ۱۵ سال تجربه در حوزه رسانه، چه در داخل کشور و چه در عرصه بین‌المللی، به‌خوبی دریافته‌ام که کشورهای پیشرفته، قدرت خود را از مسیر فناوری کسب کرده‌اند. اگر خواهان تغییر نگرش و رفتار در سطح ملی هستیم، باید از رهگذر فناوری‌های نرم و فرهنگی حرکت کنیم.»
وی با تأکید بر اهمیت فناوری‌های نرم افزود: در سال‌های اخیر، تلاش‌های گسترده‌ای در ستاد توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم انجام شده تا جایگاه این حوزه به‌درستی تبیین شود. حضور رسانه‌ها و فعالان اجتماعی در این نشست، به‌ویژه در ارتباط با جایزه ملی نوآوری اجتماعی، نشان‌دهنده اهمیت روزافزون این موضوع در کشور است. حوزه‌هایی مانند انیمیشن، اسباب‌بازی و تولیدات فرهنگی به دلیل مزیت‌های رقابتی و نقش راهبردی، در اولویت برنامه‌های ستاد قرار دارند و می‌توانند مسیر توسعه پایدار کشور را هموار کنند.
این مقام مسئول ادامه داد: برای تحقق این هدف، اقداماتی مانند ایجاد ساختارهای حمایتی، ارائه معافیت‌های قانونی و تدوین شاخص‌های ملی و دینی برای تقویت هویت ایرانی-اسلامی در دستور کار قرار گرفته است. اجرای ماده ۸ مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، که سال‌ها در انتظار عملیاتی شدن بود، یکی از گام‌های کلیدی در این مسیر است. متأسفانه، به دلیل نبود طراحی مناسب، بخش قابل‌توجهی از ورودی‌های فرهنگی کشور از مسیر اصلی خود منحرف شده‌اند. جایزه ملی نوآوری اجتماعی می‌تواند بستری برای اصلاح این روند و ایجاد تحول در نگرش‌های اجتماعی فراهم کند.
شریفی در پایان سخنان خود تأکید کرد: «با لطف الهی و حمایت دانشگاه‌ها و نخبگان علمی کشور، این جایزه با پشتوانه‌ای قوی در حال شکل‌گیری است. از شما عزیزان، به‌ویژه اعضای هیئت علمی و فعالان رسانه‌ای، تقاضا دارم هرگونه نقد، پیشنهاد یا دغدغه‌ای که در مسیر اجرای این برنامه احساس می‌کنید، با ما در میان بگذارید. این مسیر، نیازمند هم‌فکری و هم‌دلی است تا بتوانیم شعار نوآوری اجتماعی را به عمل تبدیل کنیم و از طریق آن، بخشی از مشکلات کشور را مرتفع سازیم.»
چالش‌های اجتماعی کشور و ضرورت نوآوری
دبیر علمی جایزه ملی نوآوری اجتماعی نیز در این نشست به تشریح وضعیت اجتماعی کشور پرداخت و گفت: «بر اساس آخرین برآوردها، قریب به ۱۵ میلیون نفر از جمعیت کشور، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم، درگیر معضل مواد مخدر هستند؛ به‌عبارتی، از هر شش نفر، یک نفر با این بحران مواجه است. از سوی دیگر، حدود ۴۴.۷ درصد از جمعیت روستایی کشور به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. در خصوص مسائل حساسی چون خودکشی کودکان، قاچاق انسان و سایر آسیب‌های اجتماعی، متأسفانه آمار رسمی و قابل اتکایی در دست نیست.»
وی افزود: این چالش‌ها تنها بخشی از مسائل اجتماعی کشور هستند که نیازمند توجه جدی و اقدامات مؤثر از سوی نهادهای علمی، رسانه‌ای و اجتماعی‌اند. وظیفه ما به‌عنوان کنشگران اجتماعی، نه بیان تلخی‌ها، بلکه یافتن راهکارهای خلاقانه برای عبور از این مشکلات است. مسائل امروز با راه‌حل‌های قدیمی حل نمی‌شوند؛ ما به ایده‌های نو، کنشگران خلاق و رویکردهای تازه نیاز داریم.
تعریف نوآوری اجتماعی
سعدآبادی در ادامه به تعریف مفهوم نوآوری اجتماعی پرداخت و اظهار داشت: «نوآوری اجتماعی، مفهومی بنیادین و راهبردی است که در پی ایجاد پل ارتباطی میان واقعیت‌های تلخ اجتماعی و آینده‌ای روشن و امیدبخش است. هرگاه یک مسئله اجتماعی با در نظر گرفتن پنج ویژگی زیر حل شود، می‌توان آن را مصداقی از نوآوری اجتماعی دانست:»
- نوآورانه بودن راه‌حل
- مفید بودن برای جامعه
- کارآمدی و اثربخشی عملیاتی
- اتفاق افتادن در بستر کنشگری اجتماعی
- برخورداری از اثرات ملموس و پایدار
وی تأکید کرد: در نوآوری اجتماعی، تمرکز بر نتایج واقعی و پایدار است، نه صرفاً خروجی‌های ظاهری. این رویکرد ما را ملزم می‌کند تا مسائل اجتماعی را به‌خوبی شناسایی کنیم، خود را در متن آن‌ها قرار دهیم و راه‌حل‌هایی عملیاتی و قابل اجرا ارائه دهیم.
اهمیت تجربه میدانی
سعدآبادی با اشاره به نقش تجربه میدانی در نوآوری اجتماعی گفت: «در یکی از پژوهش‌های انجام‌شده، گروهی از محققان به‌منظور درک عمیق‌تر از وضعیت توان‌یابان جسمی، به‌مدت یک هفته در ماه، به‌صورت نمادین از ویلچر استفاده کردند. این تجربه نشان داد که تا زمانی که فرد خود را در موقعیت مسئله قرار ندهد، نمی‌تواند عمق آن را درک کند. بسیاری از فروشگاه‌ها و اماکن عمومی برای این عزیزان قابل دسترسی نیستند؛ این تجربه، ضرورت طراحی راه‌حل‌های مبتنی بر هم‌دلی و درک واقعی را برجسته می‌سازد.»
اهداف جایزه ملی نوآوری اجتماعی
وی در ادامه توضیح داد: در معاونت علمی و فناوری، ابزارهای متعددی برای حمایت از نوآوری اجتماعی طراحی شده‌اند که جایزه ملی نوآوری اجتماعی یکی از آن‌هاست. این جایزه با هدف ایجاد انگیزه، رقابت سالم و تقویت اکوسیستم نوآوری شکل گرفته است. همان‌طور که در مسابقات ورزشی، تنها تیم قهرمان جایزه می‌گیرد، اما کل سیستم از رقابت بهره‌مند می‌شود، این جایزه نیز به دنبال تقویت کل زیست‌بوم نوآوری اجتماعی است. برگزیدگان این جایزه در ماه‌های دی و بهمن معرفی خواهند شد، اما هدف اصلی، سیاستگذاری برای توسعه این حوزه در سطح ملی است.
چارچوب علمی و انتشارات
سعدآبادی افزود: در همکاری با کمیته علمی و دانشگاه‌های کشور، کتابی با عنوان «ارزشیابی و اثرسنجی نوآوری اجتماعی» در حال تدوین است که به‌زودی منتشر خواهد شد. این اثر می‌تواند مبنای علمی و عملی برای سیاست‌گذاری‌های آینده باشد. همچنین، پژوهشگران ایرانی در حال انتشار مقالات در نشریات معتبر جهانی هستند و برخی موضوعات اجتماعی ایران در کتاب‌های منتشرشده توسط دانشگاه‌هایی مانند آکسفورد مورد ارجاع قرار گرفته‌اند. با همکاری وزارت علوم، مقالات برتر ارائه‌شده در کنفرانس جایزه ملی نوآوری اجتماعی در نشریات معتبر منتشر خواهند شد تا جایگاه علمی کشور در این حوزه ارتقا یابد.
جایگاه بین‌المللی و هم‌افزایی
وی ادامه داد: جایزه ملی نوآوری اجتماعی می‌تواند بستری برای هم‌افزایی دو جریان اصلی باشد: نخست، رشد و بلوغ افرادی که در این حوزه ایده‌پردازی کرده و کسب‌وکارهای اجتماعی راه‌اندازی کرده‌اند؛ و دوم، مواجهه با چالش‌های اجتماعی کشور که هر یک اهمیت ویژه‌ای برای آینده ایران دارند. این جایزه در نقطه تلاقی این دو جریان شکل می‌گیرد و در صورت اجرای عملیاتی، می‌تواند نقش کلیدی در حل مسائل اجتماعی ایفا کند.
درس‌هایی از تجربه
سعدآبادی با ذکر مثالی از اهمیت اثرسنجی گفت: «حدود هفده سال پیش، پروژه‌ای با هدف توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزی تعریف شد. نهادهای مختلفی در این طرح مشارکت داشتند و رویکردی سیستمی اتخاذ شد. بذرهای نوین کشاورزی معرفی و کشاورزان آموزش دیدند. در سال‌های نخست، محصولات برداشت شد و اشتغال مستقیم برای یازده نفر ایجاد گردید. اما در بلندمدت، پیامدهای منفی آشکاری نمایان شد. آب‌های مصرف‌شده به دریاچه ارومیه ریختند، زمین‌های کشاورزی شور شدند، طوفان‌های نمکی افزایش یافت و بهره‌وری اراضی کاهش یافت. این تجربه نشان داد که اثرات اجتماعی و زیست‌محیطی، گاه بسیار فراتر از اثرات اقتصادی هستند و باید در ارزیابی‌ها مورد توجه قرار گیرند.»
حمایت‌های مالی و ساختاری
وی تأکید کرد: ایجاد الگوهای عملیاتی برای فعالان اجتماعی از اهداف اصلی این جایزه است. بسیاری از علاقه‌مندان به این حوزه فاقد دانش و تجربه کافی هستند، بنابراین تدوین الگوهای قابل اجرا ضروری است. علاوه بر این، نهاد تخصصی مالی برای ارائه حمایت‌های مالی، تسهیلات و سرمایه‌گذاری از طریق صندوق نوآوری اجتماعی تعریف شده است تا توسعه ایده‌ها و شرکت‌ها را تسهیل کند.
نوآوری اجتماعی به‌عنوان دانش تخصصی
سعدآبادی افزود: «نوآوری اجتماعی، دانشی تخصصی محسوب می‌شود که همانند علوم دیگر، نیازمند مهارت، تجربه و تخصص اجرایی است. همانگونه که جراحی قلب نیاز به پزشک متخصص دارد، حل مسائل مناطق محروم نیز نیازمند متخصصان نوآوری اجتماعی است. این حوزه، پلی میان شکست‌های گذشته و آینده‌ای روشن خواهد بود.»
سطوح نوآوری اجتماعی
دبیر علمی جایزه توضیح داد: در فرآیند ارزیابی این جایزه، چهار سطح تعریف شده است:
- نوآوری اجتماعی فردی: شامل افراد حقیقی فعال در این حوزه.
- نوآوری اجتماعی شرکتی: شامل مدیران شرکت‌های خصوصی.
- نوآوری اجتماعی حکمرانی: شامل نهادها و دستگاه‌های دولتی.
- نوآوری اجتماعی جمعی و شبکه‌ای: هدف نهایی جایزه، که افراد و شرکت‌ها را در قالب شبکه‌های اجتماعی تلفیق می‌کند.
وی افزود: سطح چهارم هنوز در کشور به‌صورت جدی شکل نگرفته و نیازمند حمایت ساختاری است. این تنوع سطوح، بازتابی از واقعیت‌های موجود در حوزه نوآوری اجتماعی است که باید در سیاست‌گذاری‌ها لحاظ شود.
فرآیند ارزیابی
سعدآبادی درباره فرآیند ارزیابی گفت: این فرآیند در چهار مرحله انجام می‌شود:
- ثبت‌نام و ارائه اولیه ایده‌ها: شرکت‌کنندگان از طریق سامانه جایزه ایده‌های خود را ثبت و ویدیوهای معرفی ارائه می‌کنند.
- خوداظهاری نتایج: شرکت‌کنندگان دستاوردهای خود را به‌صورت مستند گزارش می‌دهند.
- ارزیابی میدانی: ارزیابان به محل اجرای ایده‌ها اعزام می‌شوند تا صحت گزارش‌ها را بررسی کنند.
- انتخاب نهایی: پس از بررسی‌های دقیق، برگزیدگان انتخاب می‌شوند.
وی تأکید کرد: ترکیب هیئت داوران شامل اعضای هیئت علمی، فعالان نوآوری اجتماعی و افرادی با تجربه‌های موفق و ناموفق است. این جایزه نه‌تنها به دنبال انتخاب برگزیدگان، بلکه حرکتی ملی برای شناسایی مسائل مغفول و راه‌حل‌های عملیاتی است.
دعوت به مشارکت
سعدآبادی در پایان از حاضران خواست انرژی این نشست را به فضای اجتماعی منتقل کنند و گفت: «این حرکت، گامی مهم در راستای تحقق اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی و معاونت علمی و فناوری است که به دنبال تحول در ساختارهای اجتماعی کشور هستند.»
